Mô tả

Natsume Soseki (1867 – 1916) luôn được nhắc đến như một trụ cột của văn đàn Nhật Bản thời Meiji. Là một trong những thanh niên ưu tú được chính quyền đương thời gửi sang Anh du học, ông có điều kiện tốt để trở thành một giáo sư chuyên về văn học Anh. Nhưng cuối cùng, ông đã chọn viết văn chuyên nghiệp như một con đường, dù không ít chông gai, cho phép ông sống tự do với năng khiếu vốn có. Nói một cách cụ thể thì lựa chọn này cho phép ông, với tư duy độc lập của một trí thức và tinh thần trân trọng những giá trị văn hóa truyền thống, được tự do phát biểu tư tưởng bằng lời nói riêng và theo cách nói riêng, trong khi trào lưu hiện đại hóa như một con sóng lớn ào qua, làm thay đổi mọi phương diện trong xã hội Nhật Bản.

Đề tài chủ yếu trong sáng tác của Natsume Soseki là thân phận của trí thức trong xã hội đương thời. Đặt hình tượng người trí thức vào vị trí trung tâm trong tác phẩm, Soseki không đơn thuần chỉ kể những câu chuyện. Văn phong tiểu thuyết của ông thể hiện rõ phong thái trầm tư của người trí thức. Trầm tư trước bàn viết. Trầm tư trên đường đi. Trầm tư khi chứng kiến những biểu hiện kỳ quặc của con người. Trầm tư với những tham vọng và cảm giác bất lực của cá thể nhỏ nhoi trong dòng đời cuộn chảy. Lối viết đặc thù ấy cứ như thể hiện rằng tác giả chẳng buồn tạo ra kịch tính trong tác phẩm, chẳng cần dụng công cho cốt truyện, chẳng để tâm xem câu chuyện mình kể có hấp dẫn hay không. Nhưng rồi không biết tự lúc nào, phong thái trầm tư của nhân vật cuốn người đọc vào thế giới bên trong tác phẩm. Đi theo bước chân của nhân vật, nhìn theo cái nhìn của nhân vật, người đọc cũng trở thành một lữ khách trầm tư, để rồi thỉnh thoảng chợt thấy những sự vật sự việc lâu nay vẫn tồn tại quanh mình hiển lộ trong một vầng sáng mới. Thế giới ấy không giống như một tòa nhà đồ sộ đã được xây hoàn chỉnh để người đọc chiêm ngưỡng và đánh giá, một khách thể sừng sững trước mắt người đọc, mà như một lối cỏ tình cờ mở ra trước mắt để người đọc đi vào, dẫn người đọc bước đi và quan sát thế giới quanh mình một cách tự nhiên như người ta đang sống.

Cỏ ven đường cũng là một tiểu thuyết mang phong thái trầm tư như vậy. Tác phẩm này vẫn được xem là một kiểu tự truyện của Natsume Soseki, có lẽ vì Kenzo, nhân vật chính trong truyện, là một người làm nghề dạy học nhưng chỉ muốn dành hết thời gian cá nhân cho việc đọc và viết trong không gian tĩnh lặng của thư phòng. Kenzo cũng từng được gửi sang làm con nuôi ở một gia đình khác, và cũng là người có kinh nghiệm du học ở London. Nói cách khác, trong thế giới tiểu thuyết của Soseki, Kenzo trong Cỏ ven đường có đặc điểm nổi rõ hơn các nhân vật trong những tiểu thuyết khác vì mang đậm bóng dáng của tác giả trong cuộc sống đời thường, do được xây dựng từ chất liệu gồm nhiều thông tin về cuộc đời thực của tác giả. Nhưng đó không phải là điều quan trọng nhất mà nhân vật này nói riêng và tác phẩm nói chung mang đến cho người đọc. Vậy đâu là điều quan trọng ở Kenzo?

Tưởng như nhân vật trầm tư này chỉ tình cờ chia sẻ với người đọc vài mảng ký ức của đời anh, do những cuộc gặp gỡ tình cờ ở quãng đời hiện tại. Nhưng một lúc nào đó, người đọc chợt nhận thấy Kenzo chẳng khác gì một “ngón tay chỉ trăng”, và câu chuyện của cuộc đời của một người vô danh lặng lẽ đôi khi chợt sáng lên những ý nghĩa bất ngờ trong khoảnh khắc suy nghiệm. Điều đó, chứ không phải những nhân vật với chức danh cụ thể hay hoạt động xã hội nổi bật, tự nhiên giúp người đọc hiểu được rõ ràng và sâu sắc về sự tồn tại và thân phận của người trí thức, không phải chỉ là vấn đề riêng của xã hội Nhật Bản đương thời, mà là tình hình chung gắn với những quan niệm cố hữu của con người và những quy luật tự nhiên chi phối bản chất của đời sống.

Kenzo tự biết mình là kẻ vô dụng trong những công việc của cuộc sống đời thường, vì điều đó được thể hiện quá rõ trong cái nhìn của mọi người xung quanh hướng vào anh, khi anh thậm chí không biết cách buộc gọn mối dây cho chiếc rương hành lý. Kenzo cũng biết là mình có đời sống vật chất nghèo nàn, khi chiếc ví của anh thường xuyên trống rỗng, và những khoản chi nhỏ nhặt cũng trở thành sự thúc bách khiến cho tâm trạng anh u uất nặng nề. Nhưng anh vẫn tiếp tục đi trên con đường mình đã chọn. Thái độ sống như vậy đã làm cho Kenzo trở thành một hiện thân của người trí thức, với bản chất cố hữu định hình nên thân phận của họ, cùng tất cả những hệ lụy kèm theo. Thú vị hơn, thái độ sống ở Kenzo đã thể hiện rất rõ quan niệm của Natsume Soseki về sự thoải mái trong đời sống. Đó là sự thoải mái về phương diện tinh thần, giúp người ta luôn giữ một khoảng cách nhất định với mọi sự xô bồ của thế giới xung quanh, có vậy mới cảm nhận ở mức độ tinh tế, mới đạt đến những suy nghiệm sâu xa về bản chất của thế giới và ý nghĩa trong sự tồn tại của con người. Theo Soseki thì sự thoải mái này là nguồn gốc đã làm nên cả thế giới phong nhiêu của văn hóa truyền thống Nhật Bản. Ông gần như đã dành cả cuộc đời viết văn để đề cao sự thoải mái đó, đồng thời phê phán trào lưu hiện đại hóa đã làm cho giá trị này bị mai một dần đi trong xã hội đương thời.

Với thái độ thoải mái như vậy, Kenzo trong Cỏ ven đường sẽ giúp người đọc nhận thấy một người trí thức thì mong manh và mạnh mẽ ra sao. Họ không hề giàu có và hữu dụng theo quan niệm phổ biến ở đời, nhưng họ giàu có và hữu dụng theo cách riêng của họ. Không hấp dẫn như một bữa ăn ngon trước mắt, cũng không đầy mãnh lực như của cải bạc tiền, sự tồn tại của người trí thức thầm lặng và vô hình như một loại dưỡng khí cho đời sống. Nhưng, phải chăng như cái lọ rỗng thì mới cắm được hoa, cuộc đời vẫn không thể thiếu một lớp người thầm lặng và mong manh như vậy?

Chúng tôi trân trọng giới thiệu đến bạn đọc tác phẩm Cỏ ven đường,như một nỗ lực trong quá trình học hỏi, chia sẻ những giá trị tinh hoa của văn chương Natsume Soseki nói riêng và văn học Nhật Bản nói chung, với tinh thần sẵn sàng tiếp nhận những bình luận của quý độc giả góp ý về cuốn sách.

Người dịch

***

Cảm nhận về “Cỏ Ven Đường” – Chân dung người trí thức trong xã hội hiện đại:

“Cỏ Ven Đường” của Natsume Soseki, qua bản dịch tinh tế của Lam Anh, là một tác phẩm mang đậm chất tự sự, đưa người đọc vào thế giới nội tâm sâu lắng của Kenzo, một trí thức Nhật Bản thời Minh Trị. Cuốn sách không chỉ là một câu chuyện về cuộc đời Kenzo mà còn là một bức tranh phản ánh chân thực về thân phận và vai trò của người trí thức trong xã hội đương thời.

“Cỏ Ven Đường” là một tiểu thuyết mang đậm phong thái trầm tư này. Tác phẩm này được xem như một kiểu tự truyện của Soseki, với nhân vật chính Kenzo mang nhiều nét tương đồng với tác giả. Kenzo, giống Soseki, là một giáo viên nhưng chỉ muốn dành thời gian cá nhân cho việc đọc và viết trong không gian tĩnh lặng của thư phòng. Ông cũng từng du học ở London và trải qua những trải nghiệm tương tự Soseki.

Điểm mạnh:

• Nội tâm nhân vật sâu sắc: Kenzo được khắc họa như một nhân vật đa chiều, với những suy tư, trăn trở về cuộc sống, sự nghiệp và mối quan hệ với những người xung quanh. Độc giả có thể đồng cảm với những khó khăn, bế tắc mà Kenzo gặp phải trên con đường tìm kiếm ý nghĩa cuộc sống.
• Văn phong trầm tư, sâu lắng: Văn phong của Natsume Soseki mang đậm chất trí thức, với những câu văn tinh tế, sâu sắc và giàu hình ảnh. Cách kể chuyện chậm rãi, không chú trọng vào tình tiết nhưng lại cuốn hút người đọc bởi những suy tư, triết lý về cuộc sống.
• Phản ánh chân thực xã hội đương thời: Tác phẩm phản ánh chân thực xã hội Nhật Bản thời Minh Trị, với những biến đổi lớn lao và những xung đột giữa truyền thống và hiện đại. Kenzo là đại diện cho những trí thức đang cố gắng tìm kiếm chỗ đứng của mình trong xã hội đầy biến động này.
• Thông điệp ý nghĩa: Cuốn sách đặt ra những câu hỏi về ý nghĩa cuộc sống, về vai trò của trí thức và về mối quan hệ giữa cá nhân và xã hội. Những thông điệp này vẫn còn nguyên giá trị trong xã hội hiện đại ngày nay.

Điểm cần lưu ý:

• Nhịp điệu chậm: Câu chuyện diễn ra với nhịp điệu chậm rãi, có thể không phù hợp với những độc giả ưa thích những tác phẩm có nhiều tình tiết gay cấn.
• Yêu cầu kiến thức về văn hóa Nhật Bản: Để hiểu sâu sắc tác phẩm, độc giả cần có một số kiến thức về văn hóa và xã hội Nhật Bản thời Minh Trị.

Tổng kết:

“Cỏ Ven Đường” là một tác phẩm văn học kinh điển của Nhật Bản, mang đến cho người đọc những suy ngẫm sâu sắc về cuộc sống và vai trò của trí thức. Dù được viết từ hơn một thế kỷ trước, những giá trị mà tác phẩm mang lại vẫn còn nguyên vẹn và có ý nghĩa sâu sắc đối với độc giả hiện đại.

Đánh giá cá nhân: 4.5/5 sao

Lời khuyên: Nếu bạn yêu thích văn học Nhật Bản, quan tâm đến thân phận của người trí thức trong xã hội hiện đại và muốn tìm một tác phẩm để suy ngẫm về cuộc sống, “Cỏ Ven Đường” là một lựa chọn tuyệt vời. Hãy dành thời gian để đọc và cảm nhận những giá trị sâu sắc mà tác phẩm mang lại.