Mô tả

Kính dâng hương hồn ông nội và ông ngoại mà lịch sử Việt Nam đã tạo nên hai số phận khác biệt.

Kính tặng ba, người đã định hình nên phần trí tuệ của con.

Dành tặng Gilles, người bạn đồng hành trên đường đời để cùng nhau khám phá Việt Nam của chúng mình.

Lời nhà xuất bản

Sau năm 1945, thực dân Pháp tìm mọi cách xoay xở cục diện và thực hiện nhiều kế hoạch nhằm cứu vãn tình hình hoặc ít nhất là duy trì sự hiện diện của văn hóa Pháp tại việt Nam. Trong bối cảnh đó, giáo dục được nhà cầm quyền Pháp coi là “cứu cánh” để thực hiện mục đích. Do đó, hàng loạt chính sách, biện pháp được nhà cầm quyền Pháp đưa ra, đặc biệt là những nỗ lực trong việc khôi phục và thúc đẩy phát triển hệ thống trường Pháp tại Việt Nam – nền tảng của hệ thống giáo dục Pháp thời thuộc địa.

Thông qua việc nghiên cứu, phân tích các nguồn tư liệu lưu trữ tại Pháp, hải ngoại và Việt Nam, Tiến sĩ Nguyễn Thụy Phương đã phân tích sự tồn tại của hệ thống trường Pháp tại Việt Nam sau năm 1945 trong những biến đổi không ngừng của bối cảnh chính trị ở Đông Dương nói chung và Việt Nam nói riêng. Bằng tinh thần nghiên cứu cẩn trọng và nghiêm túc, thông qua việc thu thập phân tích các nguồn sử liệu, cùng với việc thu thập lời chứng của những người trong cuộc, Tiến sĩ Nguyễn Thụy Phương đã phần nào phục dựng lại bức tranh về hệ thống trường Pháp tại Việt Nam sau năm 1945 trên bình diện chính sách, tổ chức và cách thức vận hành. Qua đó cho thấy sự “chuyển mình” của hệ thống trường Pháp từ sứ mệnh “khai hóa” sang cái gọi là “ngoại giao văn hóa” – những mục đích được chính quyền thực dân cho là cao đẹp khi xâm lược Việt Nam. Bên cạnh đó là những câu chuyện học đường, mối quan hệ giáo viên học sinh và cả chuyển biến tư tưởng nơi những người dạy và học được thể hiện qua hồi ức của người trong cuộc. Tất cả những điều này được giới thiệu trong cuốn sách Trường Pháp ở Việt Nam 1945-1975: Từ sứ mạng khai hóa đến ngoại giao văn hóa.

Nhà xuất bản Hà Nội và Công ty Cổ phần Sách Omega Việt Nam trân trọng giới thiệu đến độc giả cuốn sách Trường Pháp ở Việt Nam 1945-1975: Từ sứ mạng khai hóa đến ngoại giao văn hóa của Tiến sĩ Nguyễn Thụy Phương. Đây là ấn phẩm thứ hai của tác giả về hệ thống giáo dục thuộc địa sau cuốn sách Giáo dục Việt Nam dưới thời thuộc địa – Huyền thoại đỏ và huyền thoại đen. Chúng tôi hy vọng cuốn sách sẽ góp phần bổ sung thêm những tư liệu mới trong nghiên cứu lịch sử nói chung, lịch sử giáo dục nói riêng, đồng thời có cái nhìn và đánh giá khách quan về những thành tựu và hạn chế của hệ thống trường Pháp tại Việt Nam. Lịch sử là khách quan, tuy nhiên Tiến sĩ Nguyễn Thụy Phương cũng nhấn mạnh rằng “sự thật” trong các văn khố, các tài liệu lưu trữ hải ngoại đôi khi cũng hết sức chủ quan xuất phát từ những chính sách, quan điểm của nhà quản lý. Mong rằng độc giả có thể tìm hiểu và chắt lọc được từ cuốn sách những thông tin hữu ích, góp phần vào việc nâng cao giá trị tri thức của mình.

Trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc!

NHÀ XUẤT BẢN HÀ NỘI

***

Lời giới thiệu

Nếu như giáo dục thuộc địa ở Đông Dương đã là chủ đề của nhiều nghiên cứu (Gail Paradise Kelly, Trịnh Văn Thảo) thì những công trình này đều dừng lại ở cuối thời kỳ thuộc địa. Điểm dừng này chính là điểm bắt đầu cho công trình xuất sắc của Nguyễn Thụy Phương về giai đoạn giải thực dân. Cuốn sách này, bắt nguồn từ luận án tiến sỹ của tác giả, đã hoàn thành vai trò của mình là làm sống lại thiên truyện về nền giáo dục Pháp tại Việt Nam trong ba thập niên bản lề của lịch sử đất nước này trong thế kỷ 20 (1945-1975). Tại Tây Âu, và đặc biệt ở Pháp, đây là thời kỳ chứng kiến sự phát triển thần kỳ của kinh tế mà người ta gọi là ba mươi năm vẻ vang. Ngược lại, ở Việt Nam, giai đoạn này chứng kiến hai cuộc kháng chiến liên tiếp. Thế nhưng, bằng cách phân tích tinh tế của tác giả, bạn đọc sẽ phát hiện ra hơn cả một đất nước trong cơn bão táp. Công trình này làm sáng tỏ những số phận, những tuổi thơ, những khám phá và những phát kiến mới về bản sắc, và cả những lập trường phức tạp thường trái chiều so với những gì mà độc giả có thể mong đợi. Cuốn sách mở ra một thế giới cosmopolite và đứt gãy, những tuổi thơ di trú từ Bắc vào Nam, rồi ra ngoại quốc, những đường đời zigzag. Chúng ta có thể nghĩ rằng thế giới đó đã biến mất nếu như nó không để lại dấu ấn sâu đậm lên nhiều thế hệ và nhất là nó vẫn còn thời sự trong thế giới đầy biến chuyển ngày nay.

Cần phải công nhận ngay rằng những cliché liên quan đến giáo dục Pháp ở Việt Nam là rất phổ biến. Các trường Trung học Marie- Curie, Albert-Sarraut, Yersin và Chasseloup-Laubat đều đạt được danh tiếng gần như một thứ huyền thoại, những tiểu thuyết của Marguerite Duras đã góp phần đưa Chasseloup-Laubat thành một huyền thoại như thế. Tuy nhiên, chúng ta thực sự biết gì về những ngôi trường này? Số phận của chúng ra sao sau trận Điện Biên Phủ năm 1954, khi tiếng chuông báo tử cho sự hiện diện của Pháp ở Đông Dương vang lên?

Một trong nhiều điểm giá trị của công trình đầy sức thuyết phục này là soi tỏ những nẻo đường khác nhau của những ngôi trường này và rất nhiều trường khác bằng cách lồng nó vào bối cảnh đất nước bị chia cắt thành hai miền Nam-Bắc. Tác giả phân tích sự đánh cuộc không thể tin nổi của người Pháp nhằm duy trì sự tồn tại của Trung học Albert-Sarraut tại miền Bắc Việt Nam trong những năm 1954-1965.

Sở dĩ Nguyễn Thụy Phương thành công trước thách thức này là bởi khả năng phân tích sử học nghiêm cẩn. Rất nhiều lời chứng được thu thập ở Pháp và Việt Nam giúp chúng ta như thâm nhập thực sự vào thế giới học đường, phát hiện ra các mật mã, ngôn ngữ, những ước vọng và lo âu của nó. Lời chứng cũng kể lại những mối quan hệ giữa các học sinh, giữa học sinh và giáo viên. Nó tái dựng những mạng lưới, hệ giá trị, biến chuyển tư tưởng, những thú vui giải trí, thậm chí cả những bộ phim mà học sinh thời đó chuộng xem. Ngoài những cuộc phỏng vấn trực tiếp và bảng hỏi, tác giả cũng tra cứu các tập san và ấn phẩm định kỳ cùng với các nguồn lưu trữ thuộc địa và ngoại giao. Vì vậy, những phân tích sử học, mang những điểm nhìn phong phú, khi thì văn hóa, khi thì thống kê, thực sự gây ấn tượng với độc giả.

Trường Pháp ở Việt Nam 1945-1975 đưa ra ánh sáng rất nhiều đường đời và nhất là một sự quyết tâm phải thành công của giới tinh hoa Việt mới, thành công nhờ vào một hệ thống giáo dục kế thừa từ thời thuộc địa… Tuy nhiên, những hành trình đời cá nhân thì đầy xáo trộn. Bên ngoài lớp học, những cuộc mặc cả, tam giác quyền lực, tái phát minh nền thuộc địa Pháp hậu chiến và những cuộc thương lượng giáo dục Pháp-Mỹ và Pháp-Việt, tất cả, bằng cách thức của mình, đẽo tạc nên thế giới học đường. Chiếc kính lúp soi rọi vi mô đan xen với bức tranh đại cảnh, lịch sử thiết chế đan cài với chuyện kể cá nhân và gia đình sẽ đem lại cho độc giả những lý giải vừa lịch sử, vừa xã hội học, vừa sư phạm học.

Hơn nữa, Nguyễn Thụy Phương cũng dựng nên câu chuyện hết sức bất ngờ về một sự “cất cánh” cuối cùng của Pháp. Tác giả chỉ ra vì sao sỹ số học sinh tăng gấp đôi từ năm 1948 đến năm 1953, trong thời gian diễn ra chiến cuộc Đông Dương. Trong khi ảnh hưởng của Pháp tại Đông Nam Á suy yếu trên phương diện chính trị và thiết chế thì ảnh hưởng của nền giáo dục Pháp lại tăng lên. Trong ba thập niên 1945-1975, giáo dục Pháp đã thể nghiệm những “kỹ thuật mũi nhọn” của mình, liên tục nữ hóa và Việt hóa sỹ số học sinh và chạm đến những học sinh thuộc tầng lớp bình dân, ngay cả khi đại đa số học sinh thuộc diện “đặc quyền đặc lợi”. Tất cả thực tế này diễn ra trong bối cảnh sự hiện diện của Pháp lu mờ dần tại ba nước từng tạo nên Đông Dương thuộc Pháp trước đây.

Đây thực sự là một công trình sử học công phu, nghiêm túc và tinh tế mà Nguyễn Thụy Phương dành tặng bạn đọc. Sự phong phú và đa dạng của những lời chứng từ các nhân chứng trong cuốn sách chắc chắn sẽ gây hứng thú cho những nhà sử học nghiên cứu về Việt Nam, về giáo dục, về lịch sử cộng đồng hải ngoại và về giải thực dân.

Eric Jennings

Giáo sư Sử học, Đại học Toronto